Các nguyên tắc^[1],[2]: 

1.Lựa chọn kháng sinh và liều dùng phù hợp

• Lựa chọn thuốc kháng sinh phụ thuộc hai yếu tố: người bệnh và vi khuẩn gây bệnh.
• Liều dùng của kháng sinh phụ thuộc nhiều yếu tố: tuổi người bệnh, cân nặng, chức năng gan - thận, mức độ nặng của bệnh.

2. Sử dụng kháng sinh dự phòng

• Kháng sinh dự phòng (KSDP) là việc sử dụng kháng sinh trước khi xảy ra nhiễm khuẩn nhằm mục đích ngăn ngừa. KSDP được chỉ định cho tất cả các can thiệp phẫu thuật thuộc phẫu thuật sạch - nhiễm.
• KSDP có phổ tác dụng phù hợp với các chủng vi khuẩn chính thường gây nhiễm khuẩn tại vết mổ cũng như theo dữ liệu dịch tể tình trạng kháng thuốc tại địa phương.

3. Sử dụng kháng sinh điều trị theo kinh nghiệm

• Điều trị kháng sinh theo kinh nghiệm khi chưa có bằng chứng về vi khuẩn học do không có điều kiện nuôi cấy vi khuẩn, hoặc khi đã nuôi cấy mà không phát hiện được nhưng có bằng chứng lâm sàng rõ rệt về nhiễm khuẩn. Phác đồ sử dụng kháng sinh theo kinh nghiệm là lựa chọn kháng sinh có phổ hẹp nhất gần với hầu hết các tác nhân gây bệnh hoặc với các vi khuẩn nguy hiểm có thể gặp trong từng loại nhiễm khuẩn.
• Nếu không có bằng chứng về vi khuẩn sau 48 giờ điều trị, cần đánh giá lại lâm sàng trước khi quyết định tiếp tục sử dụng kháng sinh.

4. Sử dụng kháng sinh khi có bằng chứng vi khuẩn học

• Nếu có bằng chứng rõ ràng về vi khuẩn và kết quả của kháng sinh đồ, kháng sinh được lựa chọn là kháng sinh có hiệu quả cao nhất với độc tính thấp nhất và có phổ tác dụng hẹp nhất gần với tác nhân vi khuẩn gây bệnh được phát hiện.
• Ưu tiên sử dụng kháng sinh đơn độc.

5. Lựa chọn đường dùng kháng sinh

• Đường uống là đường dùng được ưu tiên vì tính tiện dụng, an toàn và giá thành rẻ.
• Đường tiêm chỉ được dùng trong những trường hợp khả năng hấp thu thuốc qua đường tiêu hoá bị ảnh hưởng hay cần nồng độ cao kháng sinh trong máu để điều trị các nhiễm khuẩn tại các mô khó thấm thuốc (viêm màng não, viêm xương khớp nặng) hoặc nhiễm khuẩn trầm trọng và tiến triển nhanh.

6. Độ dài đợt điều trị

• Độ dài (thời gian) đợt điều trị phụ thuộc vào tình trạng nhiễm khuẩn, vị trí nhiễm khuẩn và sức đề kháng của người bệnh. Các trường hợp nhiễm khuẩn nhẹ và trung bình thường đạt hiệu quả và ngừng sử dụng sau 7 - 10 ngày. Một số bệnh nhiễm khuẩn chỉ cần một đợt ngắn như nhiễm khuẩn tiết niệu - sinh dục chưa biến chứng với thời gian sử dụng kháng sinh phù hợp trong khoảng 3 ngày, thậm chí một liều duy nhất.
• Không nên điều trị kháng sinh kéo dài để tránh kháng thuốc, tăng tỷ lệ xuất hiện tác dụng không mong muốn và tăng chi phí điều trị.

7. Lưu ý tác dụng không mong muốn và độc tính khi sử dụng kháng sinh

• Tất cả các kháng sinh đều có thể gây ra tác dụng không mong muốn, do đó cần cân nhắc nguy cơ/lợi ích trước khi quyết định kê đơn, tác dụng không mong muốn nghiêm trọng có thể dẫn tới tử vong ngay là sốc phản vệ.
• Cần hiệu chỉnh lại liều dùng, khoảng cách liều và thời gian sử dụng theo chức năng gan - thận của người bệnh để tránh gây độc tính suy giảm chức năng gan và/hoặc thận.

Người bệnh sử dụng kháng sinh đúng cách

• Chỉ sử dụng kháng sinh khi có đơn thuốc của Bác sĩ
• Không dùng kháng sinh thừa từ lần sử dụng trước
• Không dùng chung đơn thuốc của người khác
• Sử dụng kháng sinh đúng như được chỉ định trong đơn thuốc bao gồm loại kháng sinh, liều dùng, thời điểm, thời gian sử dụng
• Thông báo cho Bác sĩ khi có bất kỳ triệu chứng bất thường nào xảy ra khi đang sử dụng kháng sinh

Tại sao người bệnh cần sử dụng kháng sinh đúng là quan trọng? ^[1][3]

Dùng kháng sinh đúng bao gồm "đúng thuốc, đúng liều, đúng thời điểm và đủ thời gian" là yếu tố vô cùng quan trọng giúp đảm bảo hiệu quả điều trị, an toàn và ngăn ngừa tình trạng kháng kháng sinh.

     a) Sử dụng đúng thuốc kháng sinh

Vì kháng sinh được lựa chọn theo:

• Tác nhân gây bệnh: Trước khi dùng kháng sinh, cần xác định được loại vi khuẩn gây nhiễm trùng dựa trên các triệu chứng lâm sàng, dữ liệu dịch tể địa Phương và xét nghiệm vi khuẩn. Bác sĩ sẽ lựa chọn loại kháng sinh phù hợp với loại vi khuẩn đó.
• Phổ hoạt động: Kháng sinh được chọn phải có phổ hoạt động phù hợp, nghĩa là nó phải có khả năng tiêu diệt được loại vi khuẩn cụ thể gây bệnh, tránh dùng kháng sinh phổ rộng không cần thiết.
• Tình trạng bệnh: Kháng sinh phải phù hợp với mức độ nặng của bệnh và vị trí nhiễm trùng.

b)  Dùng kháng sinh đúng liều, đúng thời điểm và đủ thời gian: 

• Đúng liều: Liều lượng của kháng sinh được đề nghị phù hợp cho từng cá nhân theo nhiều yếu tố khác nhau để đạt hiệu quả tiêu diệt vi khuẩn và an toàn cho người bệnh. Việc sử dụng liều kháng sinh không phù hợp có thể gia tăng độc tính cho người bệnh, hoặc không đạt mục tiêu điều trị tiêu diệt vi khuẩn dẫn đến phát triển dòng vi khuẩn kháng kháng sinh.
• Đúng thời điểm: Cần uống thuốc đúng giờ và đúng số lần trong ngày theo chỉ định của Bác sĩ. Kháng sinh cần duy trì nồng độ ổn định trong máu để tiêu diệt vi khuẩn liên tục.
• Đủ thời gian: Phải uống kháng sinh đủ số ngày theo chỉ định, ngay cả khi các triệu chứng đã thuyên giảm. Nếu ngưng kháng sinh sớm trước ngày khuyến cáo, vi khuẩn có thể chưa bị tiêu diệt hết, và tình trạng nhiễm trùng có thể tái phát hoặc trở nên nặng hơn.

 c) Hậu quả của việc không sử dụng kháng sinh đúng:

• Kháng kháng sinh: Vi khuẩn có thể phát triển khả năng chống lại các loại kháng sinh nếu không được tiêu diệt hoàn toàn, dẫn đến tình trạng kháng kháng sinh, làm cho các lần nhiễm trùng sau khó điều trị hơn.
• Tái phát nhiễm trùng: Nhiễm trùng có thể tái phát hoặc trở nên nghiêm trọng hơn nếu người bệnh không sử dụng đúng chỉ định loại kháng sinh, liều dùng và đủ thời gian.
• Tác dụng phụ tăng: Việc lạm dụng kháng sinh hoặc sử dụng sai liều lượng có thể gây ra các tác dụng phụ không mong muốn như tiêu chảy, dị ứng, tổn thương gan hoặc thận.

Tóm lại, việc chỉ định kháng sinh cho người bệnh phải tuân thủ theo 07 nguyên tắc để điều trị bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn gây ra đạt hiệu quả, an toàn và phòng ngừa kháng kháng sinh. Người bệnh không sử dụng kháng sinh nếu không có chỉ định của Bác sĩ. Khi được Bác sĩ chỉ định sử dụng kháng sinh, người bệnh cần sử dụng kháng sinh đúng cách; bao gồm đúng loại, đúng liều, đúng thời điểm và đủ thời gian theo đơn thuốc để đảm bảo kết quả điều trị tốt nhất. Người bệnh phải thông báo kịp thời cho Bác sĩ bất kì triệu chứng bất thường nào gặp phải trong khi sử dụng kháng sinh.

Tài liệu tham khảo:
1. Bộ y tế. Hướng dẫn sử dụng kháng sinh được ban hành kèm theo quyết định 708/QĐ-BYT ngày 02/03/2015.
2. Antibiotic Basics For Clinicians: The ABCs of choosing the right Antibacterial agent (2nd edition).
3. WHO AWaRe classification of antibiotics for evaluation and monitoring of use, 2023